[su_quote]Moje dziecko ma już rok/półtora/dwa i nie mówi – dlaczego?[/su_quote]

 

Bardzo często dostaję taką zagadkę, czy to w gabinecie, czy od znajomych, albo znajomych ich znajomych. Nie widząc dziecka, bardzo trudno jest rozpoznać czym opóźnienie w rozwoju mowy jest spowodowane i jakie należy podjąć działania. Istnieją jednak pewne uniwersalne okoliczności, które trzeba sprawdzić, aby przybliżyć się do odpowiedzi na pytanie: dlaczego moje dziecko jeszcze nie mówi?

Chcę wyraźnie podkreślić, że ten cykl wpisów na temat opóźnień w rozwoju mowy nie zastąpi wizyty u specjalisty i nie służy do domowego diagnozowania dziecka! Ma on na celu jedynie pomóc opiekunowi uważnie obserwować malucha i nakierować na pewne ściśle powiązane z rozwojem mowy obszary.

W części pierwszej tego cyklu pisałam o słuchu (klik), a w drugiej o rozumieniu (klik). Jaki jest następny krok, który musimy sprawdzić po upewnieniu się, że dziecko niemówiące słyszy i rozumie?

 

Umiejętność komunikacji

 

Czym różni się mówienie od komunikowania się? Najprościej ujmując – komunikowanie jest porozumiewaniem się, mówienie jest tym samym, tylko z użyciem słów.

 

Co pojawia się najpierw – mowa czy komunikacja?

 

Zdecydowanie komunikacja. Komunikuje już noworodek w pierwszej dobie życia! Za pomocą płaczu sygnalizuje głód, brak bliskości, dyskomfort i wiele innych niedogodności. Na tym etapie komunikacja nie jest w pełni satysfakcjonująca – za pomocą jednego narzędzia (płaczu) niemowlak zawiadamia o wielu potrzebach i rolą rodzica jest odgadnięcie ich. Komunikacja zadowalająca jest wtedy, gdy dziecko sygnalizuje coś w sposób jednoznaczny i zrozumiały dla otoczenia.

 

Jak bez pomocy słów komunikują się dzieci?

 

Tym, co w komunikacji jest prymarne wobec mowy, jest gest. Dziecko może wyciągać rączki w kierunku przedmiotu w geście oznaczającym daj, chcę to wziąć, może wyciągać rączki w kierunku dorosłego, komunikując weź mnie na ręce. O tym, czy komunikacja jest skuteczna, możemy łatwo się przekonać spełniając tę niewypowiedzianą prośbę dziecka. Jeśli spotkamy się z pozytywną reakcją emocjonalną, najczęściej będzie znaczyło to, że zrozumieliśmy intencję malucha.

 

Kiedy człowiek komunikuje się bez używania słów?

 

Przez całe życie! Nazywamy to komunikacją niewerbalną lub pozawerbalną. Są to wszystkie gesty i mimika, które w połączeniu z mową pozwalają na porozumiewanie się.

 

Jak mogę sprawdzić, czy niemówiące dziecko komunikuje się?

 

Choć komunikacja pozawerbalna jest widoczna już od samego początku życia dziecka, jej świadomą i intencjonalną formę możemy zaobserwować około 9 miesiąca. Ważne, aby zaobserwować czy dziecko przejawia poniższe zachowania, ponieważ ich brak może wskazywać na poważne zaburzenia, między innymi autystyczne.

 

9-12 miesięcy

Zachowania dziecka	TAK	NIE
Utrzymuje kontakt wzrokowy z dorosłym i wyciąga w jego kierunku przedmioty pokazując mu je
Odpowiada uśmiechem na uśmiech
Wyciąga rączki w kierunku zabawek, komunikując daj
Wskazuje palcem przedmioty i obrazki w książeczkach, aby dorosły je nazywał
Zauważa obecność i nieobecność dorosłego w pomieszczeniu, może niecierpliwić się gdy zostaje samo
Okazuje emocje poprzez przytulenie, pogłaskanie, ale też odtrącanie – adekwatnie do sytuacji
Płaczem wyraża potrzeby – przestaje płakać gdy zostaną zaspokojone
Wyraża potrzebę interakcji z dorosłym, np. poprzez wyrzucanie zabawek z łóżeczka i obserwowanie dorosłego, który je podnosi
Zabiera i podaje dorosłemu zabawki, przejawiając w ten sposób podstawową formę dialogu (raz ty, a raz ja)
Poszukuje u dorosłych pocieszenia, np. gdy się przewróci

 

12-24 miesięcy

Zachowania dziecka	TAK	NIE
Wyraża gestami komunikaty zrozumiałe nie tylko dla osób z najbliższego otoczenia, np. macha rączką na pożegnanie, klaszcze rączkami w geście brawo
Dostosowuje mimikę do przeżywanych emocji, np. złości się, gdy dorosły czegoś zabrania
Przejawia podstawowe zachowania uwzględniające naprzemienność, np. będąc karmione stara się nakarmić również dorosłego
W zabawie dostosowuje gesty do jej tematyki, np. miesza łyżką zupę, odbiera zabawkowy telefon itp.
Wykazuje intencję komunikacyjną – inicjuje kontakt podchodząc do dorosłego, bierze go za rękę chcąc gdzieś go zaprowadzić lub coś pokazać
Wykazuje zainteresowanie zabawami wymagającymi obecności drugiej osoby, np. turlaniem do siebie piłki
Aktywnie reaguje na pieszczoty – tulenie, łaskotki, zaczepki
Naśladuje dorosłego w zabawie oraz podczas codziennych czynności

 

U dzieci powyżej 2 roku życia komunikacja niewerbalna powinna stanowić uzupełnienie mówienia. Zachowania komunikacyjne są podstawą rozwoju mowy, która pojawia się, gdy gesty przestają być dla dziecka wystarczające. Jeśli dwulatek nie prezentuje wymienionych powyżej sprawności komunikacyjnych, jego mowa nie rozwinie się lub rozwinie się w sposób, który nie służy do porozumiewania się; może to być na przykład powtarzanie słów, czy nawet całych zdań, jednak nieadekwatnie do kontekstu – taki rozwój mowy obserwujemy często u dzieci autystycznych.

 

 

Omówiliśmy już takie podstawy nabywania mowy jak słuch (klik), rozumienie (klik) i komunikacja. Gdy wszystkie te trzy obszary są niezaburzone, wydaje się, że nic nie stoi na przeszkodzie do nabywania mowy. Jednak zdarza nam się diagnozować dzieci, które nie mówią pomimo dobrego słuchu, rozumienia i wykształcenia umiejętności komunikacyjnych. Co więc zawodzi? O tym w kolejnych częściach.

 

Do pogadania!

U.