Po informacje wstępne na temat głoski r zapraszam Was do poprzednich wpisów:
część I o tym, kiedy dziecko powinno zacząć wypowiadać głoskę r i czy jej brak zawsze oznacza wadę wymowy oraz czy z wady wymowy można wyrosnąć
część II o tym, jakie mogą być przyczyny trudności z głoską r, czy może to być dziedziczne oraz kiedy trzeba udać się do logopedy.
Aparat artykulacyjny działa jak instrument, który czasem wymaga nastrojenia.
Zdecydowanie ODRADZAM samodzielne wywoływanie dziecku głosek, ponieważ można zupełnie przez przypadek nakierować malucha na złą drogę i zafundować mu wadę wymowy!
Można jednak wykonywać w domu ćwiczenia, które pomogą dziecku przygotować aparat artykulacyjny do wypowiadania tej trudnej głoski – u dzieci, które do tej pory zastępowały ją przez l lub j zwiększamy szansę na samodzielne pojawienie się r, a u dzieci z wadą wspieramy pracę logopedy.
Aby zobaczyć jak gra głoska r najłatwiej będzie wykonać takie ćwiczenie: stań przed lustrem, otwórz usta i postaraj się wypowiedzieć przedłużoną głoskę r. Zobaczysz dzięki temu jakie jest jej miejsce i sposób artykulacji.
Język – jest szeroki, bokami nieruchomo dotyka zębów trzonowych, przednia część języka wykonuje szybkie ruchy wibracyjne, uderzając o wałek dziąsłowy (miejsce za górnymi zębami)
Wargi – lekko uchylone, ułożone w swobodnym uśmiechu
Żuchwa – nieco obniżona, nieruchoma
Tak dużo czynników musi współgrać, aby udało się wypowiedzieć prawidłowe r! Nic dziwnego, że wiele dzieci potrzebuje dodatkowych ćwiczeń. W nakierowaniu na prawidłowe miejsce artykulacji pomocne będzie lustro.
No to zaczynamy!
Potrzebujemy, aby język był szeroki i bokami stykał się z dziąsłami w miejscu zębów trzonowych
Ćwiczenia:
- wysuwanie na brodę na zmianę wąskiego i szerokiego języka – dziecko poznaje różnicę między napiętym wąskim językiem, a rozluźnionym, szerokim
- rozciąganie na boki języka leżącego swobodnie wewnątrz jamy ustnej – tak, aby jego boki dotykały zębów trzonowych
- masowanie boków języka zębami – lekkie nagryzanie, aby uwrażliwić boczne części języka
- spokojne oddychanie, podczas gdy język układa się szeroko w jamie ustnej
Szeroki język musi unieść się w górę.
Ćwiczenia:
- mlaskanie – podczas gdy usta szeroko się otwierają, rozluźniony język na zmianę przykleja się do podniebienia i opada
- unoszenie szerokiego języka za górne zęby
- kląskanie przy ustach ułożonych w uśmiechu – dzięki temu dziecko kląska szeroko rozłożonym językiem
- kląskanie na zmianę szybko i powoli
- podczas powolnego kląskania zatrzymanie języka przyklejonego do podniebienia – to bardzo ważne ćwiczenie, które niejako obrazuje ułożenie języka podczas artykulacji głoski r!
Żuchwa jest nieruchoma, lekko obniżona
Ćwiczenia:
- zatrzymanie języka przyklejonego do podniebienia (jak wyżej podczas powolnego kląskania) i naprzemienne otwieranie i zamykanie ust – pozwoli dziecku uzyskać kontrolę nad żuchwą
- unoszenie szerokiego języka do wałka dziąsłowego przy nieruchomej żuchwie – na początku ćwiczeń można przytrzymać brodę, aby nie wykonywała współruchów
- szybkie wypowiadanie sylab: lalalalala, lolololo, lulululu itd. przy mocno otwartych ustach i nieruchomej żuchwie
Czubek języka musi wykonywać bardzo szybkie wibracje, trzeba więc nauczyć go naprzemiennego ruchu w górę i w dół.
Ćwiczenia:
- dotykanie językiem na zmianę górnych i dolnych zębów
- masaż czubka języka poprzez przeciskanie go pomiędzy zębami – aby uwrażliwić miejsce, w którym język ma wykonać wibrację
- zdmuchiwanie kawałków papieru z czubka języka
- wypowiadanie głosek t i d z mocnym dmuchnięciem na czubek języka
Pod względem miejsca artykulacji głoska r jest zbliżona do głosek: t, d oraz n. Jeśli udało nam się dobrze nastroić język, możemy spróbować ułożyć go we właściwym miejscu (na przykład zaczynając od powolnego kląskania, aż do jego przyklejenia), uchylić usta w lekkim uśmiechu, unieruchomić żuchwę i aktywując jedynie czubek języka szybko wypowiadać głoski t, d, n – jeżeli miejsce ułożenia języka jest prawidłowe, głoski te będą brzmiały nieco inaczej niż zwykle, ponieważ będą wypowiadane bliżej wałka dziąsłowego, a nie zębów – są to tak zwane t, d, n dziąsłowe. Jeśli będziemy wypowiadać je bardzo szybko, ich brzmienie zacznie zbliżać się do r.
To również w tych połączeniach – tr i dr najczęściej jako pierwsza pojawia się w mowie głoska r, zatem o wiele łatwiej jest wypowiedzieć tramwaj niż ryba.
Praca nad głoską r nie jest łatwa, nawet dla doświadczonych logopedów może stanowić wyzwanie. Niekiedy sposób przekształcenia głoski z d dziąsłowego nie wystarcza i konieczne jest wsparcie, na przykład za pomocą wibratora logopedycznego.
Zaprezentowane przeze mnie ćwiczenia można wykonywać w domu, usprawnią one aparat artykulacyjny i nawet jeśli nie doprowadzą do uzyskania głoski r i potrzebna będzie wizyta u logopedy – o wiele łatwiej i szybciej będzie przebiegać praca terapeuty z dzieckiem, które zostało już do tego przygotowane.
W kolejnym wpisie będzie o tym, czego absolutnie NIE ROBIĆ w przypadku nieprawidłowej wymowy. Wpadnijcie przeczytać!
Do pogadania!
U.